ΕΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΠΟΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ.
Τσιμπάει, τρυπάει, γραπώνει, καρφώνει, αρπάζει, κόβει, σκίζει, σκαλίζει, σπάει, ξετρυπώνει, φιλτράρει, ανοίγει όστρακα και σμιλεύει το ξύλο.
Το ράμφος των πουλιών είναι ένα εργαλείο που έχει εξελικτικά προσαρμοστεί για να καλύπτει μια τεράστια ποικιλία τροφικών αναγκών. Παράλληλα χρησιμεύει για τη μεταφορά υλικού και την κατασκευή της φωλιάς, για τον καθαρισμό των φτερών και του σώματος του πουλιού, για τη «θώπευση» του συντρόφου, όπως κάνουν πολλοί παπαγάλοι, αλλά και ως όπλο στις αψιμαχίες του ζευγαρώματος.
Το ράμφος αποτελείται από τις δύο γνάθους, την άνω και την κάτω, αντίστοιχες με τις σιαγόνες των θηλαστικών, υποκαθιστά όμως και τα χείλη και τα δόντια των θηλαστικών, που δεν υπάρχουν στα πουλιά. Το μέγεθος και το σχήμα του ποικίλει αφάνταστα.
Οι δύο γνάθοι καλύπτονται από ένα εξωτερικό περίβλημα κερατίνης που ονομάζεται ραμφοθήκη. Η ραμφοθήκη συνήθως ακολουθεί τη μορφολογία των υποκείμενων οστών, ενίοτε όμως δημιουργεί παχύνσεις που αλλάζουν το σχήμα του ράμφους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξογκώματα στη βάση του ράμφους των κύκνων και η τομική εντομή, μια αιχμή που φέρουν τα ράμφη των αρπακτικών και είναι εξεσημασμένη στα γεράκια του γένους Falco. Στα περισσότερα είδη η ραμφοθήκη είναι σκληρή. Κάποια παρυδάτια, όπως τα μπεκατσίνια και οι μπεκάτσες, έχουν πιό μαλακό ράμφος, ειδικά στο άκρο του που είναι αγγειοβριθές, γεμάτο νευρικές απολήξεις και χρησιμεύει ως «αισθητήριο» όργανο. Το ράμφος των περιστεροειδών και κάποιων χαραδριόμορφων είναι σκληρό στο άκρο του, αλλά στη βάση του σχηματίζει ένα μαλακό κάλυμα για τα ρουθούνια. Στους παπαγάλους, σε κάποια θαλασσοπούλια αλλά ιδιαίτερα στα αρπακτικά πουλιά, η μαλακή μεμβράνη που καλύπτει τη βάση της άνω γνάθου και περιβάλει τα ρουθούνια είναι πολύ ανεπτυγμένη και ονομάζεται κήρωμα.
Το άκρο του ράμφους φθείρεται με τη χρήση, ειδικά σε είδη που τρέφονται στο έδαφος όπως οι πέρδικες και οι σπίζες, αλλά και στους δρυοκολάπτες, και η ραμφοθήκη μεγαλώνει συνέχεια ώστε να διατηρείται το σχήμα του. Σε περιπτώσεις τραυματισμού που μεταβάλει την επαφή των γνάθων η φθορά είναι ανομοιόμορφη και η μία γνάθος μπορεί να γίνει μεγαλύτερη από την άλλη ή να μεγαλώνει στραβά. Αυτά τα πουλιά συνήθως αντιμετωπίζουν δυσκολίες διατροφής και συχνά πεθαίνουν από ασιτία.
Δείτε παρακάτω διάφορα παραδείγματα ραμφών.
- Τα κοφτερά άκρα του ράμφους του χρυσαετού τού επιτρέπουν να σκίζει με ευκολία το δέρμα της λείας του, εδώ ενός λαγού, και να τεμαχίζει χόνδρους και κόκαλα.
- Ένα διπλοσάινο διαμελίζει ένα θηλυκό αγριόκουρκο. Διακρίνεται το κίτρινο κήρωμα και η μάλλον ρηχή τομική εντομή.
- Το λεπτό, μακρύ ράμφος του τοιχοδρόμου τού επιτρέπει να ψάχνει και να ξετρυπώνει έντομα μέσα στις στενές σχισμές των βράχων.
- Όταν βρίσκουν άφθονη λεία, πολλά πουλιά, όπως αυτή η καρακάξα και ο αυτός ο νεροκότσυφας, συγκεντρώνουν τροφή στο ράμφος τους και τη μεταφέρουν στη φωλιά για να ταΐσουν τα μικρά τους.
- Οι δρυοκολάπτες έχουν ισχυρό ράμφος που μοιάζει με σμίλη. Η ιδιαιτερες ανατομικές προσαρμογές του κρανίου τους τούς επιτρέπουν να χτυπούν το ξύλο με μεγάλη δύναμη και ταχύτητα χωρίς «παρενέργειες». Έτσι μπορούν να σμιλεύουν το ξύλο, όπως αυτός ο βαλκανικός δρυοκολάπτης για να ανοίγουν τις φωλιές τους αλλά και να βρίσκουν τα έντομα που προτιμούν. Ο στραβολαίμης έχει αδύναμο ράμφος και είναι ο μόνος δρυοκολάπτης που δεν σκάβει φωλιές αλλά χρησιμοποιεί φυσικές τρύπες στους κορμούς. Τρέφεται κυρίως με μυρμήγκια.
- Το μακρύ αιχμηρό ράμφος των μελισσοφάγων σε συνδυασμό με την πτητική τους δεινότητα, τούς επιτρέπει να συλλαμβάνουν ακόμα και ταχύτατα εντομα όπως οι λεβελούλες στον αέρα. Είναι επίσης ένα πολύ καλό εργαλείο για να προσφέρουν τροφή στη μελλοντική σύντροφό τους κατά τη διαδικασία του φλερτ.
- Οι ερωδιοί χρησιμοποιούν το στιβρό, αιχμηρό ράμφος τους για να καμακώνουν τη λεία τους, κυρίως υδρόβια σπονδυλωτά και ασπόνδυλα. Το θήραμα μπορεί να είναι μικρό όπως αυτός ο γυρίνος που έπιασε ο σταχτοτσικνιάς, αλλά και μεγάλο όπως αυτός ο βαλκανοβάτραχος. Ο κρυπτοστικνιάς αυτός παιδεύτηκε αρκετά για να τον καταπιεί.
- Όσο κι αν ανοίγει το ράμφος του, αυτή είναι μάλλον «μεγάλη μπουκιά» για το σκουφοβουτηχτάρι, ενώ αυτό το νανοβουτηχτάρι βρήκε κάτι στα μέτρα του.
- Πολλά από τα παρυδάτια πουλιά ψάχνουν για τροφή «στα τυφλά» στο νερό ή τη λάσπη, με οδηγό το ευαίσθητο άκρο του ράμφους τους που αντιλαμβάνεται αμέσως την επαφή με λεία. Οι λιμόζες σκαλίζουν τη λάσπη, οι αβοκέτες σπαθίζουν με το κυρτό τους ράμφος το νερό κινώντας το αριστερά-δεξιά, ενώ οι χουλιαρομύτες χρησιμοποιούν το ράμφος τους σαν φτυάρι και αναδεύουν τη λάσπη μέχρι να βρούν και να αρπάξουν κάτι, όπως αυτός ο γυρίνος. Οι χαλκόκοτες ψάχνουν και σε πιο στεγνά μέρη, χώνοντας το κυρτό ράμφος τους στη λάσπη για να αρπάξουν σκουλήκια. Οι στρειδοφάγοι ψάχνουν και αυτοί στη λάσπη, ανοίγουν όμως τα όστρακα δίθυρων μαλακίων με μεγάλη ευκολία (εξ ου και το όνομά τους) χρησιμοποιώντας το ισχυρό τους ράμφος σαν λοστό. Η μεγάλη ποικλία σχημάτων και μηκών στα ράμφη των παρυδάτιων πουλιών επιτρέπει σε πολλά είδη να τρέφωνται ταυτόχρονα στην ίδια περιοχή αφού χρησιμοποιούν πιο ρηχά ή πιο βαθειά νερά, πιο υγρά ή πιο στεγνά σημεία κ.λπ.
- Καμμιά φορά το μέγεθος της λείας είναι δυσανάλογο με το μέγεθος του θηρευτή. Αυτός ο πελαργός για πολλή ώρα άρπαζε και έτρωγε ακρίδες, σκαθάρια και άλλα μικρά έντομα σε ένα υγρολίβαδο στη Λέσβο.
- Η σακούλα των πελεκάνων είναι σίγουρα μια από τις πιο εντυπωσιακές προσαρμογές ράμφους. Οι πελεκάνοι βουτούν το κεφάλι τους στο νερό για να αρπάξουν ψάρια, δεν καταδύονται όμως και έτσι ψαρεύουν μόνο σε ρηχά νερά, όπου προσπαθούν να στριμώξουν τα ψάρια κοντά σε όχθες. Οι αργυροπελεκάνοι ψαρεύουν και σε πιο βαθιά νερά, καθώς «συνεργάζονται» με τους κορμοράνους που κυνηγούν υποβρύχια και σπρώχνουν τα ψάρια στην επιφάνεια.
- Τα σποροφάγα πουλιά όπως οι σπίζες έχουν ισχυρά ράμφη για να μπορούν να σπάσουν το σκληρό περίβλημα των σπόρων. Ανάμεσα στα πιό ισχυρά είναι και το ιδιόμορφο ράμφος του σταυρομύτη.
- Αν και το αγιοπούλι είναι κυρίως εντομοφάγο (μάλιστα ονομάζεται και ακριδοθήρας) δεν αφήνει ανεκμετάλλευτους καρπούς και σπόρους αν τους βρεί.
- Τα γλαρόνια, όπως αυτό το ποταμογλάρονο, συνήθως αρπάζουν το θήραμά τους βουτώντας από ψηλά στο νερό.
- Οι κεφαλάδες, όπως αυτός ο κοκκινοκεφαλάς , έχουν ισχυρό ράμφος και μπορούν να τεμαχίζουν τη λεία τους. Αν το θήραμα είναι μικρό το συγκρατούν με τα πόδια τους. Αν όμως είναι μεγάλο το καρφώνουν σε κάποιο αγκάθι ή αιχμηρό κλαδί για να μπορέσουν να το κομματιάσουν.
- Μιά νεροκελάδα με παραμορφωμένη άνω γνάθο.
- Ανάμεσα στους πιο επιδέξιους «χειριστές» του ράμφους τους είναι οι υφαντές (ή πλοκείς) της Αφρικής που φτιάχνουν τις φωλιές τους από σχιχτοπλεγμένα χόρτα στις άκρες των κλαδιών.