ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ …
Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης είχε την ύψιστη τιμή να γιορτάσει τα 60 της χρόνια απονέμοντας το βραβείο «Βύρων Αντίπας» στην Αυτού Θειοτάτη Παναγιότητα, τον Οικουμενικό Πατριάρχη κύριο κύριο Βαρθολομαίο, τον πνευματικό ηγέτη παγκόσμιας ακτινοβολίας Του οποίου οι πρωτοβουλίες για το περιβάλλον αγκαλιάζουν, εδώ και είκοσι χρόνια, όλο τον πλανήτη.
Ανατρέχοντας στο αρχείο της Εταιρίας κατά την προετοιμασία της εκδήλωσης, που έγινε στις 28 Ιουνίου, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, και για την οποία θα διαβάσετε λεπτομέρειες στις επόμενες σελίδες, έπεσε στα χέρια μου ένα ανάτυπο της εισήγησης του Ιάκωβου Σαντοριναίου στην ιδρυτική Σύσκεψη, στις 11 Απριλίου του 1951.
Ο Ιάκωβος Σαντοριναίος, εμπνευστής της ΕΕΠΦ και πρώτος της Γενικός Γραμματέας, απευθυνόμενος στους 50 πρωτοπόρους που την ίδρυσαν, προσωπικότητες των γραμμάτων και των επιστημών αλλά και απλούς φυσιολάτρες, ανέφερε μεταξύ άλλων:
«… Η ελληνική φύσις έχει υποστεί τρομακτικάς καταστροφάς και εις το παρελθόν, αλλ’ ιδίως κατά την τελευταίαν δεκαετίαν … Τα αποτελούντα την φύσιν στοιχεία, αντιμετωπίσθησαν μέχρι σήμερον αποκλειστικώς ως πλουτοπαραγωγικοί παράγοντες. Ούτω εθεωρήθησαν, απο τις ιδρύσεως του Ελληνικού Κράτους, τα δάση, τα φυτά εν γένει, τα θηράματα, τα εδάφη, τα ύδατα, τα κοιτάσματα των ορυκτών … Η αισθητική και η επιστημονική πλευρά της προστασίας της φύσεως κατά κανόνα ηγνοήθησαν ή παρεμελήθησαν. Η νομοθεσία δια την προστασίαν ωρισμένων ζωικών ειδών εφαρμόζεται μόνο επιφανειακώς, και η νομοθεσία δια την ίδρυσιν εθνικών πάρκων-εθνικών δρυμών δεν είχε και αυτή ευρείαν εφαρμογήν … Η πανίς της Ελλάδος δεν έχει ακόμα πλήρως μελετηθεί, είναι προφανές όμως ότι πολλά είδη αρχίζουν να σπανίζουν και άλλα ευρίσκονται εις την οδόν της εξαφανίσεως …» Και κατέληξε «… Είναι πλέον καιρός να εκδηλωθεί το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης δια να διασωθεί το πολύ μικρόν μέρος το οποίον υπολείπεται ανέπαφον από την φύσιν της χώρας μας και να κληροδοτηθεί εις τας επερχομένας γενεάς …»
Οι φράσεις αυτές θα μπορούσαν να είναι απόσπασμα από κάποιο πρόσφατο σχόλιο στις σελίδες του περιοδικού μας, ή, ίσως, τμήμα της κοινής ανακοίνωσης των περιβαλλοντικών οργανώσεων με την ευκαιρία της ανάληψης καθηκόντων από τον νέο Υπουργό Περιβάλλοντος πριν λίγες μέρες.
Γιατί σήμερα, 60 χρόνια μετά, τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει πολύ. Παρά τα αναμφισβήτητα θετικά βήματα, τα περισσότερα από τα προβλήματα που επισημάνθηκαν το 1951 δεν έχουν επιλυθεί, κάποια έχουν επιδεινωθεί ενώ έχουν προστεθεί και νέοι κίνδυνοι για το περιβάλλον.
- Σημαντικές περιοχές και οικότοποι εξακολουθούν να υποβαθμίζονται και πολλά είδη βρίσκονται στο όριο της εξαφάνισης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το θαλάσσιο περιβάλλον, η εφαρμογή του νόμου για την προστασία και διαχείριση του οποίου καθυστερεί, όπως καθυστερεί και η δημιουργία δικτύου Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών σύμφωνα με την οδηγία 2008/56/ΕΚ.
- Υπάρχουν ακόμα μεγάλα κενά στην προστασία. Το 70% των περιοχών του δικτύου Natura 2000 δεν προστατεύονται από νομοθετικές ρυθμίσεις, ενώ πολλοί από τους Φορείς Διαχείρισης αντιμετωπίζουν πλέον πρόβλημα βιωσιμότητας λόγω έλλειψης πόρων. Καθυστερεί η προώθηση της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα στη διαδικασία διαβούλευσης και ψήφισης, παρότι η σύνταξή της έχει ολοκληρωθεί εδώ και πολλούς μήνες από την ομάδα εργασίας, στην οποία συμμετείχαν και οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ.
- Η περιβαλλοντική νομοθεσία εφαρμόζεται πλημμελώς και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι ανεπαρκείς. Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για 35 περιβαλλοντικά θέματα, όπως η νεκρή Κορώνεια και η διαχείριση των αποβλήτων, θέματα τα οποία ακόμα δεν έχουν επιλυθεί και επιβαρύνουν την καθημερινή ζωή όλων μας. Ο Νόμος-Πλαίσιο για τα Απόβλητα, σύμφωνα με την Οδηγία 2008/98/ΕΚ, δεν έχει ακόμα ψηφιστεί. Παράλληλα εκκρεμεί η αξιολόγηση της πορείας εφαρμογής του Εθνικού Χωροταξικού Πλαισίου και των ειδικών και περιφερειακών πλαισίων.
- Εξακολουθεί η αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων. Εκκρεμεί ακόμα η συμμόρφωση με τη Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για το νερό και η ολοκλήρωση των Σχεδίων Διαχείρισης για της λεκάνες απορροής. Δεν έχει ολοκληρωθεί το σχέδιο της Επιτροπής Εθνικού Ενεργειακού Σχεδιασμού για τη σταδιακή απεξάρτηση της παραγωγής ενέργειας από τον άνθρακα μέχρι το 2050, και δεν έχει υιοθετηθεί ο στόχος της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 30% (αντί του σημερινού 20%), έως το 2020, όπως έχει δεσμευτεί η χώρα μας. Υπό τις παρούσες συνθήκες της οικονομικής κρίσης υπάρχει φόβος η επιβεβλημένη αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να έχει σοβαρές επιπτώσεις για τη φύση αν δεν υλοποιηθεί με ορθολογικό τρόπο, ξεκάθαρο πλαίσιο και σαφείς όρους.
- Οι εισπρακτικές ανάγκες φαίνεται ότι θα οδηγήσουν σε νομιμοποίηση των αυθαιρέτων, «τακτοποίηση» την ονομάζουν, επιβραβεύοντας έτσι τη διαχρονική παρανομία, ενώ σοβαρές ανησυχίες εγείρουν και οι προσπάθειες σύντμησης ή παράκαμψης των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης με το fast track και το νόμο για την περιβαλλοντική αδειοδότηση επιχειρήσεων. Το περίφημο «Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής» περιέχει πολλές ασάφειες που ανοίγουν «παράθυρα» για νομιμοποίηση καταπατημένων δημόσιων εκτάσεων, παρεκκλίσεις από την ισχύουσα χωροταξική και περιβαλλοντική νομοθεσία, δυνατότητα επενδυτικής δραστηριότητας σε προστατευόμενες περιοχές και οικοτόπους προτεραιότητας και απώλεια του κοινόχρηστου χαρακτήρα του αιγιαλού, προς χάριν «εσόδων».
- Τέλος, το περιβάλλον παραμένει χαμηλά στις προτεραιότητες μεγάλης μερίδας πολιτών και πολιτικών και έρμαιο κάθε είδους συμφερόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή του νομοσχεδίου για τη βιοποικιλότητα, που εξαντλήθηκε στη διατήρηση των παρεκκλίσεων της εκτός σχεδίου δόμησης (άρα και διατήρηση της αυθαιρεσίας και των κινήτρων για κάθε είδους παρανομίες). Ελάχιστοι βουλευτές αναφέρθηκαν στα μεγάλα προβλήματα του φυσικού περιβάλλοντος και ακόμα λιγότερα ήταν τα ΜΜΕ που προέβαλαν οτιδήποτε άλλο εκτός των «4 στρεμμάτων». Ελλιπής παραμένει και η ενημέρωση του κοινού, κάτι που δημιουργεί εμπόδια στη εφαρμογή δράσεων και πολιτικών. Έτσι, μεγάλο μέρος του κοινού, αλλά και αρμοδίων υπηρεσιών και φορέων, έχει την εσφαλμένη άποψη ότι το δίκτυο Natura 2000 αποκλείει τις ανθρώπινες δραστηριότητες από τη φύση. Αντίθετα η ευρωπαϊκή φιλοσοφία της προστασίας, που συμπίπτει και με την άποψη του Παναγιότατου, θέλει τον άνθρωπο αναπόσπαστο κομμάτι του φυσικού κόσμου, της «Κτίσης», αρκεί να τη διαχειρίζεται σωστά.
Στην ομιλία του για την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος, το 2009, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, μιλώντας για τη διαφύλαξη των φυσικών πόρων, υπογράμμισε ότι «… Πράγματι, η μέριμνα και φύλαξις των φυσικών πόρων, της Δημιουργίας, αποτελεί ευθύνην όλων εις ατομικόν καί συλλογικόν επίπεδον. Βεβαίως, αι πολιτικαί ηγεσίαι εκάστης χώρας έχουν ιδιαιτέραν ευθύνην διά να αξιολογήσουν τάς καταστάσεις, νά προτείνουν δράσεις, μέτρα καί ρυθμίσεις, να πείσουν τάς κοινωνίας διά τήν ορθότητα αυτών και να τάς εφαρμόσουν. Είναι όμως σημαντική καί η ευθύνη εκάστου ατόμου τόσον εις τήν προσωπικήν του ζωήν καί εις τάς οικογενειακάς του δραστηριότητας, όσον και εις τόν ρόλον του ως ενεργού πολίτου …»
Σε αυτή τη διπλή ευθύνη, την ατομική και συλλογική, προσπαθούμε να ανταποκριθούμε όλοι εμείς στην Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης. Ευθύνη που σήμερα είναι πολύ μεγαλύτερη, τόσο γιατί τα προβλήματα έχουν αυξηθεί και επιδεινωθεί, όσο και επειδή η οικονομική κρίση της χώρας δυσχεραίνει τις δράσεις μας και απειλεί να θέσει το περιβάλλον στο περιθώριο.
Και, όπως είχε πει ο Ιάκωβος Σαντοριναίος πριν από 60 χρόνια, κλείνοντας την ομιλία του στην ιδρυτική Σύσκεψη της Εταιρίας, για να προστατεύσουμε την Ελληνική Φύση θα χρειαστεί όλη μας η αφοσίωση, η αγάπη και η πίστη.