Η ΝΕΑ ΠΕΝΤΑΕΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Το 2015 η Ευρώπη βρίσκεται περίπου στο μέσο της διαδρομής από την αρχική διαμόρφωση της ενωσιακής πολιτικής για το περιβάλλον, τη δεκαετία του 1970, ως τον στόχο του 7ου Προγράμματος Δράσης για το Περιβάλλον «να ζούμε καλά μέσα στις δυνατότητες του πλανήτη μας» το 2050.
Σε αυτά τα 40 χρόνια, οι περιβαλλοντικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν προσφέρει πολλά στη διατήρηση των οικοσυστημάτων, αλλά και στην υγεία και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών της. Έχουν οδηγήσει σε μείωση της ρύπανσης, βελτίωση της ποιότητας του αέρα και των υδάτων και σε καλύτερη διαχείριση των απορριμμάτων. Έχουν επίσης δημιουργήσει οικονομικές ευκαιρίες. Για παράδειγμα, η «πράσινη βιομηχανία» που παράγει προϊόντα και υπηρεσίες με αειφορικό τρόπο και μειώνει την υποβάθμιση του περιβάλλοντος διογκώθηκε πάνω από 50% μεταξύ 2000 και 2011, και είναι ένας από τους ελάχιστους τομείς με θετικό ρυθμό ανάπτυξης μετά την έναρξη της κρίσης το 2008.
Αυτά τα επιτεύγματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά υπό το πρίσμα των τεράστιων αλλαγών, τόσο στη ήπειρό μας όσο και παγκοσμίως αυτές τις δεκαετίες. Χωρίς στιβαρές πολιτικές η τεράστια οικονομική ανάπτυξη αυτής της περιόδου θα είχε πολύ σοβαρότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.
Ωστόσο, η υποβάθμιση των οικοσυστημάτων συνεχίζεται και το φυσικό μας κεφάλαιο υποβαθμίζεται συνεχώς από κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες όπως η γεωργία, η αλιεία, οι μεταφορές, η βιομηχανία, ο τουρισμός και η οικιστική επέκταση. Αυτή η αναντιστοιχία οφείλεται σε διάφορους παράγοντες. Λόγω των δυναμικών λειτουργιών των οικοσυστημάτων συχνά υπάρχει σημαντική υστέρηση πριν η μείωση της πίεσης μεταφραστή σε βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος. Επίσης, παρά τις σχετικές βελτιώσεις πολλοί από τους επιβαρυντικούς παράγοντες παραμένουν ισχυροί. Για παράδειγμα, το 75% της ενέργειας στη Ευρώπη παράγεται ακόμα από ορυκτά καύσιμα, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή, την οξίνιση εδαφών και τον ευτροφισμό.
Η Έκθεση για την Κατάσταση του Περιβάλλοντος στην Ευρώπη (SOER 2015), που παρουσιάστηκε στις 3 Μαρτίου από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος στην έδρα του στην Κοπεγχάγη, παρουσιάζει τις εξελίξεις της τελευταίας πενταετίας σε όλους τους σχετικούς τομείς. Όπως και η προηγούμενη του 2010, εκτός από τα επιτεύγματα, παρουσιάζει και τις τάσεις, τα προβλήματα και τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε, προκλήσεις που σχετίζονται με μη βιώσιμα συστήματα παραγωγής και κατανάλωσης που ασκούν πολύπλοκες, αθροιστικές πιέσεις στα οικοσυστήματα και στην υγεία μας.
Παραθέτω ενδεικτικά κάποια συνοπτικά στοιχεία.
Βιοποικιλότητα. Τα τελευταία πέντε χρόνια σημειώθηκε πρόοδος στην επέκταση του δικτύου Natura 2000, που πλέον καλύπτει το 18% των χερσαίων και το 4% των θαλάσσιων εκτάσεων της ΕΕ. Σε σχέση με την προηγούμενη αξιολόγηση (2001–2006) το ποσοστό ειδών των οποίων δεν γνωρίζουμε την κατάσταση διατήρησης μειώθηκε από 31% σε 17%. Για τους οικοτόπους το αντίστοιχο ποσοστό μειώθηκε από 18% σε 7%. Σύμφωνα με την αξιολόγηση για το διάστημα 2007-2012 (στην οποία σημειώστε ότι η Ελλάδα δεν συμμετείχε διότι δεν συγκέντρωσε τα σχετικά στοιχεία), το 60% των ειδών και το 77% των οικοτόπων βρίσκονται σε κακή κατάσταση διατήρησης. Η έκθεση αναφέρει ότι ο στόχος του 2011 για ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας μέχρι το 2020 δεν πρόκειται να επιτευχθεί.
Η θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα επίσης φθίνει. Μόλις 95 των θαλάσσιων οικοτόπων και 7% των θαλάσσιων ειδών που αξιολογήθηκαν βρίσκονται σε καλή κατάσταση διατήρησης. Για τα εμπορεύσιμα αλιευτικά αποθέματα που αξιολογήθηκαν η πίεση φαίνεται να μειώνεται στη Βαλτική και τον Ατλαντικό, αφού το ποσοστό όσων υπεραλιεύονται έπεσε από 94% το 2007 σε 41% το 2014. Αντίθετα, στη Μεσόγειο υπεραλιεύεται το 91% από τα αποθέματα που αξιολογήθηκαν (που είναι πολύ λιγότερα από όσα αξιοποιούνται εμπορικά). Υπάρχουν επίσης σημαντικά κενά γνώσης για τα θαλάσσια είδη και οικοτόπους.
Για τα επόμενα 20 χρόνια εκτιμάται ότι τα υποκείμενα αίτια απώλειας βιοποικιλότητας και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής θα συνεχιστούν και ότι δύσκολα θα αντιμετωπιστούν χωρίς πλήρη εφαρμογή των σχετικών πολιτικών σε όλες τις χώρες.
Αλλαγές και εντατικοποίηση χρήσεων γης. Η υποβάθμιση, ο κατακερματισμός και η μη αειφορική χρήση της γης θέτει σε κίνδυνο βασικές οικοσυστημικές υπηρεσίες, απειλεί τη βιοποικιλότητα και επιτείνει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών. Πάνω από το 25% της έκτασης της Ευρώπης επηρεάζεται από υδατογενή διάβρωση εδαφών που επιβαρύνει τις λειτουργίες του εδάφους και την ποιότητα των υδάτων, ενώ σημαντικά προβλήματα είναι και ρύπανση εδαφών και η ερημοποίηση. Το 30% των ευρωπαϊκής έκτασης είναι κατακερματισμένο, γεγονός που επηρεάζει τη συνοχή και την υγεία των οικοσυστημάτων αλλά και τη δυνατότητά τους να προσφέρουν βιώσιμους οικοτόπους για τα είδη τους. Εκτιμάται ότι τα επόμενα 20 χρόνια οι συνθήκες και οι πιέσεις δεν θα αλλάξουν προς το καλύτερο. Αν και δεν υπάρχουν δεσμευτικοί στόχοι, γίνεται προσπάθεια αποκατάστασης τουλάχιστον του 15% των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων ως το 2020, ενώ προβλέπεται μηδενική «απώλεια γης» ως το 2050.
Υδάτινα συστήματα. Παρά τις προσπάθειες των τελευταίων ετών, με μοχλό την Οδηγία για τα Ύδατα, η πρόοδος είναι μικρή. Στο τέλος του 2015 εκτιμάται ότι το 53% των χερσαίων υδάτινων συστημάτων θα βρίσκεται σε καλή οικολογική κατάσταση, έναντι 43% το 2009. Πάνω από το 90% των ποταμών και λιμνών της Γερμανίας, της Ολλανδίας και του Βελγίου, και τα παράκτια ύδατα στη Βόρεια και στη Μαύρη Θάλασσα βρίσκεται σε κακή κατάσταση. Περισσότερο από το 40% των ποταμών και των παράκτιων υδάτων της Ευρώπης ρυπαίνονται από την αγροτική παραγωγή, ενώ το 20-25% επηρεάζεται από τοπικές πηγές ρύπανσης, όπως η βιομηχανική δραστηριότητα και η απουσία αποχέτευσης και βιολογικών καθαρισμών. Στην Ελλάδα, στη χειρότερη κατάσταση βρίσκονται τα επιφανειακά νερά στην Αττική και ακολούθως στη Θεσσαλία, την Κεντρική Μακεδονία και την Κρήτη.
Απορρίμματα. Αν και η διαχείριση των απορριμμάτων παρουσιάζει σταθερή βελτίωση, η Ευρώπη απέχει ακόμα πολύ από τα χαρακτηριστικά μιας «κυκλικής οικονομίας όπου τίποτα δεν σπαταλιέται». Η μέση παραγωγή απορριμμάτων ανά κάτοικο στην Ευρώπη είναι 481 κιλά ετησίως (από 270 κιλά στη Ρουμανία ως 700 κιλά στην Ελβετία). Το 2012 η παραγωγή απορριμμάτων ανά κάτοικο στην Ευρώπη ήταν μόλις 4% χαμηλότερη σε σχέση με το 2004.
Αρκετές χώρες έχουν σημειώσει πρόοδο στην ανακύκλωση: η Βρετανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία και η Σλοβενία αύξησαν την τελευταία δεκαετία τις ποσότητες που ανακυκλώνουν περισσότερο από 20%. Ο μέσος όρος ανακύκλωσης στην Ευρώπη ανέβηκε από 28% το 2004 σε 36% το 2012. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 26η θέση ανάμεσα σε 35 ευρωπαϊκές χώρες, αφού ανακυκλώνει μόλις το 18% των απορριμμάτων της. Η επίτευξη του στόχου ανακύκλωσης του 50% των απορριμμάτων τους έως το 2020 θα χρειαστεί αρκετή ακόμα προσπάθεια.
Δράσεις για το κλίμα. Οι πολιτικές για το κλίμα αποδίδουν καρπούς, καθώς οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχουν μειωθεί κατά 19% από το 1990, ενώ η οικονομία της ΕΕ αναπτύχθηκε κατά 45%. Οι στόχοι του 2020 για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση είναι εφικτό να επιτευχθούν. Ωστόσο, οι υφιστάμενες πολιτικές και μέτρα δεν θα επαρκέσουν για την επίτευξη του μακροπρόθεσμου στόχου μείωσης των εκπομπών κατά 80-95% έως το 2050. Η ΕΕ ήδη εκπονεί νέες προτάσεις πολιτικών για μείωση των εκπομπών κατά 40% έως το 2030, όπως συμφωνήθηκε πέρυσι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Ποιότητα του αέρα. Σύμφωνα με την έκθεση, ο αέρας σήμερα είναι πολύ καθαρότερος απ’ ό,τι τις τελευταίες δεκαετίες. Οι εκπομπές ορισμένων αέριων ρύπων όπως το διοξείδιο του θείου (SO2) και τα οξείδια του αζώτου (NOx) έχουν μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, η κακή ποιότητα του αέρα εξακολουθεί να αποτελεί την πρώτη περιβαλλοντική αιτία πρόωρων θανάτων στις χώρες της Ένωση. Η ΕΕ θα προτείνει τροποποιημένη δέσμη μέτρων για την ποιότητα του αέρα, για να διασφαλίσει την επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων στον τομέα αυτό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης απουσιάζουν από την Έκθεση. Επίσης, για την Ελλάδα παρουσιάζεται μια «μαγική» εικόνα, αφού αναφέρονται μέτρα και νομοθετικές ρυθμίσεις που είτε δεν έχουν ακόμα εφαρμοστεί. είτε έχουν εγείρει σημαντικές αντιδράσεις, ενώ αγνοούνται σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα και οι μεγάλες υστερήσεις στην αντιμετώπιση των περισσότερων από αυτά.
Πάντως, η Έκθεση έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον και μπορείτε να την βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.eea.europa.eu/soer.