ΑΣΤΙΚΟΣ ΘΡΥΛΟΣ Η ΣΚΟΠΙΜΟ ΨΕΥΔΟΣ;
Οι αστικοί θρύλοι είναι ιστορίες που αφορούν φανταστικά –συνήθως– γεγονότα, και διαδίδονται μαζικά. Εναλλακτικά θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ευρέως διαδιδόμενες φήμες. Κάποιοι αστικοί θρύλοι έχουν καταφέρει να επιβιώσουν για χρόνια με μικρές παραλλαγές. Για τη διάδοσή τους είναι πλέον συνήθης η χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (Βικιπαίδεια).
Πριν λίγο καιρό έτυχε να ακούσω μια συζήτηση μεταξύ δύο γνωστών μου, κατά την οποία ο ένας προειδοποιούσε τον δεύτερο, που επρόκειτο να πάει στο Καρπενήσι, να προσέχει πολύ στο δάσος, να μην απομακρύνεται μόνος και άλλα τέτοια. Στην ερώτησή μου γιατί, μου απάντησε πως «… η περιοχή είναι πλέον επικίνδυνη γιατί οι οικολόγοι πρόσφατα απελευθέρωσαν πάλι αρκούδες …». Όταν, έκπληκτος, ζήτησα περισσότερες λεπτομέρειες, μου είπε ότι το έμαθε από φίλο του, απόλυτα αξιόπιστο, ο οποίος είχε δει αυτοκίνητο του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ να περιφέρεται σε απόμερα μέρη, αλλά και κάποια άτομα με αντένες που μάλλον παρακολουθούσαν τα ζώα που άφησαν. Αρκούδες, όχι, δεν είχε συναντήσει ακόμα, αλλά είναι σίγουρα πολλές …..
Διευκρινίζω πως η έκπληξη αφορούσε όχι την ιστορία, αλλά το άτομο, άνθρωπο μορφωμένο που έχει συχνή επαφή με τη φύση ως πεζοπόρος και μανιταράς.
Η ιστορία αυτή, της απελευθέρωσης αρκούδων, αλλά και λύκων, φιδιών και λοιπών ζώων από τους οικολόγους, είναι μια πολύ γνωστή, ψευδής φήμη που κυκλοφορεί ευρύτατα, με διάφορες μορφές, σε ολόκληρη την Ελλάδα εδώ και πολλά χρόνια. Φαίνεται μάλιστα πως έχει εδραιωθεί ως αστικός (ίσως «βουκολικός» να ήταν πιο ταιριαστός προσδιορισμός) θρύλος, όπως αυτοί για τους κροκόδειλους που ζουν στους υπονόμους της Νέας Υόρκης, ή για το πως η ελληνική δεν έγινε, για μία ψήφο, επίσημη γλώσσα των ΗΠΑ.
Ο θρύλος αυτός έχει κάποια κεντρικά στοιχεία, που εμφανίζονται σε όλες τις παραλλαγές του:
Ο έμπιστος: Συνήθως ο κολλητός ενός φίλου του εξαδέλφου κάποιου γνωστού, ή άλλο, αντίστοιχα κοντινό, πρόσωπο εμπιστοσύνης που μεταφέρει την πληροφορία. Η αρχική «πηγή» είναι πάντα άνθρωπος με βαθιά γνώση της φύσης, που κινείται χρόνια στην ύπαιθρο και γνωρίζει άριστα την περιοχή του. Σπανιότερα, ο αφηγητής περιγράφει προσωπική του εμπειρία (προσοχή, σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί ταυτόχρονα να μεγαλώνει η μύτη του), όπως σε αυτό το απόσπασμα από συνέντευξη κατοίκου χωριού της Φθιώτιδας σε ραδιοφωνικό σταθμό της Λαμίας: «… έρχονται μέρα, έρχονται νύχτα και αφήνουν… Εγώ βρήκα μια κυρία πέρυσι στο βουνό, και φώναζε «Μαίρη, Μαίρη», και είδα κρατούσε κάτι τσάντες στα χέρια της και νόμισα θα έχει χάσει καμιά φίλη της, να λέει έτσι … Κι αυτή φώναζε, φώναζε την αρκούδα … Είχε αμολύσει ένα αρκουδάκι μικρό και φώναζε να το ταΐσει μπανάνες κι αχλάδια που’ χε μέσα στις σακούλες …»
Το αυτοκίνητο: Συνήθως κάποιο τέσσερα επί τέσσερα «… από αυτά που έχουν οι οικολόγοι … τεράστιο, ας πούμε τώρα πέντε χιλιάδες, πέντε χιλιάδες κυβικά, κι έχει μέσα…, έχει πίσω ένα τρέιλερ, δεν ξέρεις τι έχει μέσα …» (από την ίδια συνέντευξη). Αναφέρονται επίσης «ειδικά μετασκευασμένα αυτοκίνητα (κλούβες, κ.λπ.)», ακόμα και μία …«λευκή Μερσεντές». Σύμφωνα με εκτενέστατο άρθρο τοπικής εφημερίδας της Φωκίδας που, προ καιρού, αναφερόταν σε απελευθερώσεις λύκων εκεί «… τα αυτοκίνητα αυτά οδηγούνται από γνωστούς-άγνωστους και εμφανίζονται σε τουλάχιστον περίεργες τοπικές και χρονικές συγκυρίες σε σχέση με τις αθρόες επανεμφανίσεις λύκων». Σπάνια αναφέρεται ως μέσο μεταφοράς …ελικόπτερο.
Οι οικολόγοι: Όρος που περιγράφει συλλήβδην, και με αρνητική χροιά, όσους ασχολούνται παντοιοτρόπως με την προστασία της φύσης. Πολλές φορές συνοδεύεται από αναφορές σε απροσδιόριστα οικονομικά οφέλη «… των λεγόμενων «οικολογικών» σωματείων …» από ευρωπαϊκά κονδύλια. Αξίζει να σημειωθεί ότι συχνά, και μάλιστα πανελλαδικά, κατονομάζεται ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ.
Τα εκτροφεία: Μυστικές εγκαταστάσεις των οικολόγων σε απόμερα σημεία της βόρειας Ελλάδας, όπου εκτρέφονται λύκοι, αρκούδες, τσακάλια, γύπες, οχιές και άλλα είδη. Κάποιοι το θεωρούν απίθανο, αφού είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι οικολόγοι εισάγουν τα ζώα από μεγάλα εκτροφεία του εξωτερικού –σε ΗΠΑ και χώρες της βόρειας Ευρώπης– όπως δείχνουν τα …διαφορετικά χαρακτηριστικά των ξενόφερτων ζώων (δείτε και παρακάτω).
Η επιστημονική τεκμηρίωση: Σε αρκετές περιπτώσεις, η πληροφορία συνοδεύεται και από την επιβεβαιωτική μαρτυρία κάποιου καθηγητή, για κάποιο περίεργο λόγο πάντα ανώνυμου, ή κάποιου επιστήμονα-οικολόγου. Ενίοτε αυτός είναι ξένος (η Γερμανία είναι η συχνότερη χώρα προέλευσης), που περιοδεύει incognito την περιοχή για να ελέγξει την αποτελεσματικότητα της απελευθέρωσης, και εξομολογείται εμπιστευτικά στην «πηγή». Ελλείψει των παραπάνω, επιστρατεύονται ως αλάνθαστοι γνώστες των ζώων και της φύσης …οι παλαιοί (κυνηγοί, κτηνοτρόφοι, κ.λπ.).
Μεταφέρω από το προαναφερθέν άρθρο: «… Εκτιμήσεις των παλαιότερων κτηνοτρόφων μας, που γνώρισαν άριστα το λύκο στην περιοχή μας, όπως ήταν ως τα μέσα της δεκαετίας του ’50, συγκρίνοντας σωματομετρικά χαρακτηριστικά, μέγεθος και διάπλαση σώματος, μέγεθος κυνοδόντων, κ.λπ., και παρατηρώντας τα χρώματα, αλλά και την …ευκαμψία του αυχένα των τωρινών λύκων (sic!), συντείνουν στο ότι το είδος, αν δεν είναι νόθο, είναι πάντως ξενόφερτο. Αν είναι νόθο (διασταύρωση π.χ. με λυκόσκυλο) αυτό εξηγεί και τις αποκλίνουσες συμπεριφορές, λύκοι που «κατακαλόκαιρο και μέρα μεσημέρι συναντώνται καταμεσίς στον κάμπο» ως και το εξωφρενικό που «είναι κάποτε ανάμεσα στα πρόβατα και δεν ξέρουν τι να κάνουν», και πιστοποιεί ότι τα συγκεκριμένα ζώα προέρχονται από εκτροφεία, που είναι γνωστό ποιοι και γιατί τα διατηρούν… Επίσης θέτει ερωτηματικά για καθ’ εαυτή την «ποιότητα» της επιχειρούμενης αποκατάστασης και συνεπώς, τουλάχιστον για το επιστημονικό ήθος όσων την απεργάζονται. Αν, τώρα, το είδος είναι ξενόφερτο, με δεδομένο ότι η επανεγκατάστασή του φαίνεται να έχει επιτύχει, επιβεβαιώνει την ανάμειξη των οικολόγων, εμμέσως πλην σαφώς …»
Δεν είναι γνωστό πότε ή πως ξεκίνησε αυτή η φήμη. Σχετικές αναφορές και δημοσιεύματα εμφανίζονται περίπου από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, ενώ μετά το 2000 αναπαράγεται ευρύτατα τόσο προφορικά, όσο και σε τοπικά (και όχι μόνον) ΜΜΕ, ιστοελίδες, blogs, κ.ά. Το ψήγμα αλήθειας που κρύβεται μέσα της (όπως και σε κάθε «επιτυχημένο» θρύλο) μπορεί να είναι οι περιοδικές απελευθερώσεις από τα κέντρα περίθαλψης θεραπευμένων άγριων ζώων, κυρίως πουλιών, αλλά και μικρών θηλαστικών και φιδιών, όπως και η τακτική παρουσία αυτοκινήτων των περιβαλλοντικών οργανώσεων σε απόμερες περιοχές όπου υλοποιούν κάποιο έργο. Στην περίπτωση του γνωστού μου, για παράδειγμα, ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ όντως υλοποιεί τον τελευταίο χρόνο δράσεις για την αρκούδα στην Ευρυτανία, κάτι που εξηγεί την συχνή παρουσία αυτοκινήτων του εκεί. Επίσης, και η ΚΑΛΛΙΣΤΩ έχει δράσεις για τον λύκο στην περιοχή, κάτι που εξηγεί την πιθανή παρουσία ερευνητών που προσπαθούσαν να εντοπίσουν ζώα με πομπούς ραδιοπαρακολούθησης.
Για όσους έχουν ακόμα και στοιχειώδεις γνώσεις για τη φύση, για τη συμπεριφορά των ζώων, αλλά και για τη λειτουργία των περιβαλλοντικών οργανώσεων, αυτή η ιστορία είναι τόσο εξωφρενικά ανόητη που δεν γεννάται καν θέμα αντίκρουσής της.
Από την άλλη, η διαστρέβλωση της αλήθειας είναι συνεχής και η προβολή (σκόπιμα άραγε;) των σποραδικών ζημιών από λύκους ή αρκούδες έντονη.
Ενδεικτικά παραθέτω από το διαδίκτυο:
«… Ελάχιστοι κτηνοτρόφοι απομένουν στο ιστορικό Σούλι, όπου, υπό δύσκολες συνθήκες, απομόνωση, έλλειψη υποδομών κ.λπ., προσπαθούν να επιβιώσουν. Δεν τους έφταναν, όπως λένε, όλα τ΄ άλλα προβλήματα, ήρθαν να προστεθούν και οι λύκοι που αμόλυσαν οι οικολόγοι στα κακοτράχαλα βουνά του Σουλίου και κατασπαράζουν τα ζωντανά. Ο κ. Σ. Τ. μας είπε σχετικά: “Πριν λίγες ημέρες οι λύκοι μου έφαγαν 15 πρόβατα. Δεν μπορούμε να φυλάξουμε τα ζώα μας, για να μη μας τα τρώνε οι λύκοι. Οι οικολόγοι μας κάνουν, χωρίς λόγο, μεγάλη ζημιά” …»
«… Επειδή είμαι από Καστοριά σας πληροφορώ ότι ο Αρκτούρος έχει επέμβει αυθαίρετα και ανεξέλεγκτα στο οικοσύστημα. Έμεινα εμβρόντητος όταν οι Κλεισουριώτες υποδέχθηκαν τη “μαμά” αρκούδα και το “αρκουδάκι” της με τιμές αρχηγού κράτους κατόπιν προτροπής του Αρκτούρου. Η θέση της αρκούδας ποτέ δεν ήταν στα χωριά και η τροφή της δεν είναι αιγοπρόβατα. Αν στην Αμερική και Καναδά αρκούδα άρχιζε να έχει διατροφικές συνήθειες πρόβατα και κατσίκες απλά θα θανατωνόταν. Και αυτό γιατί οι διατροφικές συνήθειες περνάν από γενιά σε γενιά όπως και γιατί είναι απαράδεκτο η αρκούδα να συνδυάζει την τροφή της με τον πολιτισμό και τον άνθρωπο. Θάνατος στην ΜΙΑ αρκούδα λοιπόν ...»
Και από παλαιότερη έκδοση του περιοδικού «Κυνηγεσία και Κυνοφιλία»: «… Ο λύκος πανευρωπαϊκά έχει εξοντωθεί και δεν γίνονται ιδιαίτερες προσπάθειες για την επανεισαγωγή του εκεί όπου έχει εκλείψει. Στη χώρα μας όμως, τα τελευταία χρόνια υλοποιούνται επιδοτούμενα προγράμματα «προστασίας» του. Και όχι μόνο υπάρχουν επιδοτούμενα προγράμματα από την ΕΕ με συγχρηματοδότηση του ελληνικού κράτους, αλλά έχει επιτευχθεί και συμφωνία με τον ΕΛΓΑ (κρατικός φορέας που μέχρι πρότινος αποζημίωνε τους κτηνοτρόφους για ζημιές από φυσικές καταστροφές), ώστε να πληρώνει ο ΕΛΓΑ και πάλι από δημόσια χρήματα τις ζημιές που προκαλούν και οι εισαγόμενοι λύκοι στην κτηνοτροφία! Δηλαδή, με άλλα λόγια, με το καθεστώς «προστασίας» που υπάρχει τελευταία, άλλος επωφελείται (δηλ. οι οικολογικές οργανώσεις) και άλλος πληρώνει τις ζημιές, τον πειραματισμό κλπ. των «οικολόγων» …»
Τέλος, από τη συνέντευξη του χωρικού της Φθιώτιδας: «… Αυτά είναι τα χάλια σας κύριοι οικολόγοι… Δηλαδή ερχόσαστε, αμολάτε τους λύκους, αμολάτε τις αρκούδες, να τα ταΐσω εγώ με τ’ άλογα, τα δικά μου τα πρόβατα, με τα δικά μου τα γίδια … με τα σκυλιά … τα σκυλιά μου … δεν είναι δυνατόν να πούμε, να τρελαίνεσαι να πούμε … Τι να πω… Δηλαδή αυτά…αυτοί που λέγονται … δεν τους χαρακτηρίζω, κακοποιά στοιχεία εγώ τους χαρακτηρίζω, που αμολάν τους λύκους, κάνουν τεράστιο έγκλημα …»
Για να δείτε την διάχυση αυτής της φήμης, πέρσυ αντιδήμαρχοι και μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου Καρπενησίου, αντέδρασαν σε πρόταση του Δημάρχου να εγκριθεί πρόγραμμα ενημέρωσης για το λύκο από περιβαλλοντική ΜΚΟ (χωρίς καμιά επιβάρυνση για το δήμο), υποστηρίζοντας ότι αυτό αποτελεί πρόκληση για τους ντόπιους κτηνοτρόφους που δεινοπαθούν από τους λύκους «που απελευθερώνουν κάποιοι». Ένας εξ αυτών μάλιστα, ιατρός, δήλωσε ότι δεν ήταν βέβαιος για το αν απελευθερώνονται λύκοι αλλά από την εμπειρία του στο νοσοκομείο, ήταν απόλυτα σίγουρος για την απελευθέρωση φιδιών.
Όλα αυτά έχουν δημιουργήσει δυσπιστία και αρνητικό κλίμα σε πολλές περιοχές. δυσχεραίνει σημαντικά τις σχέσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων με τους ντόπιους κατοίκους, και εντείνει το ήδη μεγάλο πρόβλημα της παράνομης θανάτωσης και της χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων. Το πρόβλημα επιτείνει η αδράνεια των αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών σχετικά με τις αποζημιώσεις γεωργών και κτηνοτρόφων για ζημιές από σαρκοφάγα, αλλά και με τα μέτρα πρόληψης που περιλαμβάνονται στο Εθνικό πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης.
Πιστεύω ότι αυτή η ανάρτηση σε διαδικτυακό forum τα λέει όλα: «… Φέτος το καλοκαίρι πριν αρχίσει το κυνήγι, μια παρέα εκεί κοντά βαριόμασταν και βγήκαμε για κυνήγι λύκου. Την πρώτη μέρα φάγαμε 2 και ένας τραυματισμένος. Μετά ακολούθησαν κι άλλοι. Άστους να ρίχνουν, για να ‘χουμε κι εμείς κυνήγια τριχωτών!!!! …» (τα θαυμαστικά δικά του).
Από ότι φαίνεται θα πρέπει να πλέον αντιμετωπίσουμε αυτό το θέμα, το οποίο αγνοούσαμε ώς τώρα ως ανάξιο λόγου, καθώς η δυσπιστία και η εμπάθεια, αγκαλιά με την άγνοια ή την ημιμάθεια, στρέφουν εναντίον μας μεγάλο μέρος των ντόπιων πληθυσμών. Των ανθρώπων δηλαδή που πρέπει, κυρίως, να κερδίσουμε για να έχει ουσιαστικό αποτέλεσμα το έργο μας.
ΥΓ. Ενώ αυτό το κείμενο είχε ήδη γραφτεί, βρεθήκαμε στην Οίτη με άλλα τρία μέλη του ΔΣ και εκπροσώπους του Ινστιτούτου Δασικών Μελετών για το νέο μας LIFE. Στην κάθοδό μας σταματήσαμε για φαγητό στην Παύλιανη, όπου και είχαμε μακρά συζήτηση με κάποιους ντόπιους που θέλησαν να μάθουν τι κάναμε στο βουνό. Τη συζήτηση σχεδόν μονοπώλησε …η απελευθέρωση λύκων για ήταν οποία όλοι ήταν σίγουροι. Το μόνο ενθαρρυντικό ήταν ότι για την αρκούδα δεν συμφωνούσαν όλοι ότι έρχεται …με αυτοκίνητο.